به گزارش عصر زنان، هر انسان برداشت و تصوری از وجود خویشتن دارد که آن را می توان «هویت» یا خود نام نهاد.

تغییرات سریع و پرشتاب دهه های اخیر و دگرگونی هایی که در عرصه های مختلف اجتماعی رخ داده است، هویت و هویت یابی را با چالش و بعضاً بحران هایی مواجه کرده است.

یکی از مهم ترین مسائل در ارتباط با هویت و بحث هویت یابی دختران نوجوان، نشان می دهد که این موضوع در بین دختران و زنان جوان ایرانی در مسیری حرکت کرده که بین تصور آنان از خود و تصور و انتظارات جامعه فاصله وجود دارد.

وقتی از هویت فرد سخن به میان می آید، معنای مختلفی در ذهن شکل می گیرد.
هر فرد به دلیل مشخصات فردی، دارای هویت است، یعنی اینکه معلوم است در کجا و کی به دنیا آمده، وضع اجتماعی – اقتصادی خانواده اش چگونه است؟ و پدر و مادرش چه کسانی هستند و چگونگی پرورش در محیط خانواده، نحوه ی آموزش در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی ، وضعیت اجتماعی حاضر ، روابط خصوصی و اجتماعی با سایر افراد و بسیاری از موارد دیگر ، ویژگی هایی به ما می بخشند. این ویژگی های منحصر به فرد، هویت ما را تعیین می کنند.

چنانچه دختران نوجوان را بشناسیم و نگرش آنها را نسبت به خود بدانیم، بهتر می توانیم نگرش جامعه را نسبت به آنها شکل دهیم .

نوجوانان در سنی که به دنبال هویت یابی و تشخص طلبی هستند ، انعطاف پذیری بیشتری برای بهره وری از مدل ها و الگوهای کاذب دارند. تهاجم فرهنگی کسانی را تحت تاثیر قرار می دهد که هم از فرهنگ خودی بی اطلاعند و هم به عناصر فرهنگی غرب بیگانه اند.

نوجوان در پی کسب هویت ، باید به سوال اساسی “من کیستم ؟” پاسخ گوید و الگــوها و نقش های مختلفی را بیازماید تا به هویت برسد.

هویت چگونه به وجود می آید ؟ و چه عواملی در تشکیل آن موثرند؟

این قبیل پرسش ها، طی مراحل رشد نوجوان که شامل سه مرحله است، بوجود می آیند. همان طور که پیش تر گفته شد،در اواخر این دوره ، نوجوان ناچار است به سوال اساسی “من کیستم؟” پاسخ گوید.

او باید بداند به کدام جامعه ی فرهنگی تعلق دارد و حساسیت مسئله هویت به این دلیل است که این مقوله بشدت تحت تاثیر تحولات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و تکنولوژیک پیرامون خود قرار دارد. پدیده جهانی شدن و برخورداری از هویت چند پاره، موجبات گم گشتگی نوجوانان دختر و از هم گسیختگی خانواده ها را فراهم کرده است.

از سوی دیگر یکی از عواملی که بر شکل گیری هویت فردی و اجتماعی نوجوان می تواند اثر گذار باشد، تصویر ذهنی بدن است. احساس فرد نسبت به ظاهر فیزیکی خود در چشم دیگران یا ایده آل های فرهنگی که در آن زیست می کند، تصویر بدنی او را از خودش شکل می دهد. وجود تصویر ذهنی مثبت یا منفی از بدن نوجوان در نحوه شکل گیری خود پنداره و عزت نفس او می تواند تأثیرگذار باشد.

تصویر بدن امروزه یکی از بزرگ ترین دل مشغولی های جوامع بشری، به ویژه برای زنان است. بسیاری از زنان از بدو نوجوانی یک حس خود بیزاری را در خود درونی می کنند.

ناخشنودی زنان می تواند نتیجه شکاف بین تصور ذهنی فرد از “خود” یا “هویت” که در فرآیند جامعه پذیری حاصل شده است، به وجود آید. گاهی چنین شرایطی می تواند زنان را به مشکلات سلامت روان نظیر اضطراب، عدم اعتمادبه نفس و افسردگی سوق دهد.

گرایش به ظاهر در تصویر بدن که بر تمام ابعاد هویت دختر نوجوان تأثیرمی گذارد، حاکی از آن است که تصویر بدن قدرت زیادی در شکل گیری
شخصیت افراد دارد. در هویت ارتباطی که شخص خود را در مقابل دیگران تعریف می کند، می تواند نوع رابطه و عزت نفس فرد را افزایش یا کاهش دهد.

تغییر شرایط فیزیکی نوجوان در مرحله بلوغ از یک طرف و الگوهای غیر منطبق با سنت و فرهنگ بومی از سوی رسانه ها ، نوجوان را ناگزیر از مقایسه تصویر بدن خود و آن الگوها می کند. نتیجه اینکه در این رقابت ناموزون،  نوجوان است که خود را شکست خورده خواهد دید.

به بیانی بهتر، نوجوانانی که بین تصویر بدن واقعی و آرمانی خود تفاوت هایی احساس می کنند، این ناهمخوانی را درونی می کنند. نارضایتی ایجادشده از این ناهمخوانی به افسردگی و اضطراب و عزت نفس پایین می انجامد.
چنین روحیه ضعیفی در برابر هنجارهای جامعه و الگوهای نامتعارف می تواند به طور مستقیم بر روی هویت فردی، اجتماعی وی تأثیر بگذارد.

آن چیزی که همیشه مغفول مانده است، این مهم است که صدای نوجوانان در گفتمان عمومی شنیده نمی‌شود و عموم مردم اهمیتی برای زندگی نوجوانان قائل نیستند. بنابراین نوجوانان وقتشان را در دنیایی مجازی سپری می‌کنند که در آن احساس اهمیت می‌کنند و کنترل بیشتری بر زندگی شان دارند.

چنانکه اندکی عمیق تر بیاندیشیم، به واقع چه زمینه مساعدی را برای رشد هویت نوجوانان، به ویژه دخترانمان فراهم ساخته ایم که امروز انتظار کسب هویت منسجم از آنان داریم؟!

چه خوراک ذهنی توانسته ایم در اختیارشان قرار دهیم تا حس شیرین خودارزشمندی را لمس کنند؟!

نوجوانان میان دنیای کودکی و عالم بزرگسالی گرفتار شده اند و نیاز شدیدی به اطلاعات درست، حمایت همه جانبه برای عبور از این مسیر پیچیده دارند.

– مهدیه ملک شیخی تحلیلگر مسائل اجتماعی