به گزارش عصر زنان،کار به عنوان یکی از فعالیت های اجتماعی زندگی انسان است که همواره جنبه اشتغال زایی و درآمدی برای گذران فراغت و رفع ضروریات داشته است.
به طور کلی در نگرش جوامع، این فعالیت بیشتر بازتاب مردانه داشته و فعالیت کار زنان، خانگی و خارج از حوزه عمومی جامعه بوده است.
در بیشتر مواقع، این طور استدلال شده است که فعالیت و اشتغال زنان در حوزه عمومی نه برای رفع نیازها، بلکه بیشتر برای برآوردن نیازهای عاطفی و هویت خودشان شکل گرفته است.

به طور کلی، زنان از منظر اشتغال چهار مسیر را در طول زندگی می گذرانند:

اول مسیر سختی که برخی زنان هنوز از آن پیروی می کنند. آنها مادر تمام وقت اند و اگر هم کار کنند در دوره های کوتاهی در خارج از خانه مشغول کار می شوند. برای آنها مادر بودن، شغلی به شمار می آید که از آن رضایت دارند.

دسته دوم میان بینش سنّتی و چشیدن طعم شغلی خوب در خارج از خانه مرّددند. هم جاه طلبی شغلی دارند و هم احساسات دوگانه در برابر مادری.

دسته سوم مسیر غیرسنتّی را انتخاب می کنند و از همان آغاز خواهان کار، در ازای حقوق در خارج از خانه هستند. بدین ترتیب می کوشند ترتیبی بدهند که در کنار وظایف خانوادگی هم کار کنند.

دسته چهارم زنانی هستند که با بر باد رفتن آرمان های شغلی خود خانه را پناهگاه و گریزگاه می دانند. این دسته ممکن است در آغاز با امیدهای فراوان وارد دنیای کار شوند، اما پس از سرخوردگی به خانه روی می آورند.

برخی از زنان جامعه ما در این فرایند در مرحله اول قرار دارند و با گذران کلاس های آموزشی کوتاه مدت مشغول به فعالیت برای مدتی کوتاه شده اند و مجدداً به سمت خانه روانه می شوند و فعالیت کاری را قطع می کنند. برای این خانواده، مادری کردن و تربیت فرزندان مهم ترین شغل است.
در چنین مواردی، ساختار خانوادگی نتوانسته است با ساختارهای جدید اجتماعی جامعه وفق داده شود. با مشاهده کوچک ترین تغییرات در ساختار خانوادگی، تمایل به حالت اولیه و حفظ ساختار سنّتی خانواده اهمیت بیشتری پیدا می کند. بیشتر این خانواده ها به دنبال حفظ ساختارهای محافظه کارانه و سنّتی اند.

برخی از زنان هم، هر دو ساختار را با هرگونه سختی ادامه می دهند؛ هم در عرصه حوزه عمومی و هم در عرصه حوزه خصوصی (خانوادگی) کار می کنند.
برخی از فعالیت های اشتغال زنان جامعه ما هم با شکستن ساختار سنّتی و با کسب هرگونه پتانسیل اجتماعی و اقتصادی وارد عرصه حوزه عمومی کار شده، آن را به صورت حرفه ای دنبال می کنند. امروزه این دسته از زنان بیشتر در عرصه حوزه عمومی با توجه به کسب سرمایه های اجتماعی و فرهنگی به دنبال ابراز هویت و نیازهای عاطفی اند.
دختران و زنان جوان ما در حال حاضر به این گونه فعالیت ها در جامعه روی آورده اند و ساختارهای خانواده را تحت تأثیر قرار داده اند.
درواقع، این دسته از افراد فعالیت شغلی را در جامعه یک پتانسیل اجتماعی قوی برای ابراز هویت زنانه و مؤثر نشان دادن توانمندی های مختلف خود در برابر نگرش مردانه دانسته اند.
این دسته از زنان هم ممکن است در جامعه، به دلیل داشتن پتانسیل قوی، مورد نظر واقع شوند و یا با هرگونه سرخوردگی مواجه شوند و به سمت خانه و خانواده روی آورند، اما برای اینکه بتوانند نیاز عاطفی و هویت خود را بروز دهند، دست از تلاش برنداشته، امیدوارانه در جهت انجام این هدف، هرگونه فعالیتی را با تمام توان انجام می دهند.

موانع اشتغال زنان

*موانع فیزیولوژیکی و شخصیتی
زنان، به دلیل وضعیت فیزیولوژیکی و زیستی، نسبت به مردان موقعیت متفاوتی دارند. این تفاوت باعث شده که در امور اشتغال، کارهایی که به توانایی بیشتری نیازمند است، به مردان سپرده شود. این برداشت و نگرش از جامعه سنّتی سرچشمه گرفته است که زنان «موجودات ضعیف ترند» و مردان باید بر آنها تسلط یابند.
حتی این نگرش در ذهن زنان جامعه هم رسوخ یافته است و همین تصورات و پیش داوریها، فعالیت زنان را محدود به امر تربیت بچه، خانه داری، تدارک امور حوزه خصوصی «خانه» یا کارهای مربوط به نگهداری اموال و کارهای دستی و جز آن در منزل کرده است. این نگرش در حال حاضر هنوز در جامعه نیمه سنّتی ایران رواج دارد.
هرچند جامعه شهری این موانع را تا حدی شکسته است، ولی هنوز رگه هایی از آن در جامعه شهری مشاهده می شود و همانند برخی کشورهای توسعه یافته، این موانع کاملاً رفع نشده است. پس باید اشاره کرد که «هرچند شرایط جسمی و روحی زن ایجاب می کند فرزندانش را از مرحله کودکی تا بزرگسالی حمایت کند و پرورش دهد، این موضوع نمی تواند مانعی جدی برای اشتغال آنها ایجاد کند، مگر زمانی که با باورها و هنجارهای جامعه آمیخته گردد

*موانع فرهنگی
بر اساس تفاوت های فیزیولوژی، موانع فرهنگی هم در قالب حقوق و وظایف شکل می گیرد و این عقیده وجود دارد که مردان از زنان، چه در زمینه های جسمی و چه در زمینه استعدادها، روحیات و تفکرات، توانمندتر هستند.
در خانواده ها زن به مثابه موجودی است که تنها وظایف خاص مادری برای او در نظر گرفته شده است.
بر این اساس، در کل نظام اجتماعی هم بر اساس تفکیک وظایف و تخصصی شدن، نقش زن در حفظ  نظام خانوادگی و مبنای اجتماعی کردن فرزندان از اهمیت بسیاری برخوردار است. در فرهنگ جامعه ما، فعالیت زنان، بر مناسبات خانوادگی اثر می گذارد. بر این اساس؛ استخدام تمام وقت زنان و مادر خانواده، اضطراب والدین را در مورد رفاه کودکان افزایش می دهد. از این رو در روابط زناشویی تأثیر منفی می گذارد.
استخدام تمام وقت زنان آنها را از انجام کارهای مربوط به خانه بازمی دارد، ولو اینکه شوهران و فرزندانشان مقداری از مسئولیت خانه را بر عهده بگیرند، چون بخش اصلی کار خانه مربوط به خود زنان است، این امر در روابط آنها تأثیر منفی می گذارد و موجب تأثر خاطر زنان می شود.
بر اساس این ویژگی ها، در جامعه ما نقش مادری و همسری نسبت به نقش اشتغال در درجه اول اهمیت قرار دارد و حتی به اجتماعی شدن زنان از همان اوان کودکی نسبت به مردان کمتر توجه می شود.

*موانع اجتماعی
یکی از موانع اجتماعی اشتغال زنان، مسئله آموزشی است. باید بر روی این مسئله سرمایه گذاری خاصی کرد و با رفع کمبودهای آموزشی زمینه را برای ارائه شغل مناسب، دستمزد کافی و فرصت رشد و خلاقیت در اشتغال، فراهم کرد.

ضروری است؛ برای اینکه سایر اعضای خانواده به زن و اشتغال او به عنوان یک پتانسیل اجتماعی و اقتصادی نگاه کنند، آموزش های لازم را داد و در جهت رشد و شکوفایی توانمندی های زنان همت به خرج داد.
از دیگر موانع و مشکلات، موفقیت است. در این زمینه باید زنانی که از نظر اشتغال موفق هستند، خود را با دنیایی سازگار کنند که اصلاً متعلق به آنها نبوده اند.
از دیگر موانع اجتماعی، تفکیک شغلی در جامعه است. در هر سازمان و محل کاری با توجه به  جنسیت، کارکنان جدا از یک دیگر درحوزه های کاری فعالیت می کنند.
در عرصه فعالیت های خدماتی و دفتری از نیروهای  زن بیشتر استفاده می شود؛ درحالی که در عرصه حمل و نقل و صنعت از این قشر کمتر استفاده می شود.
به طور کلی زنان در عرصه اشتغال به سمت دستیابی به مشاغل کم اعتبار سوق یافته اند، این سطح اعتبار شغلی بر دستمزد آنان تأثیر گذاشته است.
در عرصه برخی از فعالیت های شغلی، زنان در  کارهای مهارتی و چابکی مانند لباس دوزی و غیره از تحمل زیادی برخوردارند. همچنین، به دلیل انضباط  و اطاعت بیشتر از مردان و توقع کمتر نسبت به افزایش دستمزد، بیشتر مورد استثمار و بهره کشی اقتصادی در جامعه امروز قرار می گیرند.
از سوی دیگر، گرایش زنان به فعالیت در حوزه عمومی کار، باعث شده است که برخی از خانواده های ایرانی با این امر موافق نباشند و تمایل چندانی به حضور زنان در این عرصه نداشته باشند و کار کردن در جامعه را نوعی ناهنجاری در نظر گیرند و معتقد به این باشند که حضور زنان در منازل برای تربیت و اجتماعی کردن کودکان، نگهداری از فرزندان، رسیدگی به امور تحصیلی فرزندان، پرداختن به امور روزانه زندگی و … بسیار مؤثرتر است تا اینکه در بازار کار به فعالیت مشغول باشند.

ازسوی دیگر، حضور زنان در عرصه عمومی کارهایی چون پرستاری، معلمی، کارمندی و … موجب شده است که این قشر جامعه به خودباوری برسد و هویت فرهنگی و اجتماعی خود را در جهت سعادتمندی خانواده، از طریق آموزش های عالی و تخصصی و ورود به حوزه عمومی کار و بهره مندی از تجربیات دوره آموزشی ارتقا دهد.
چنین نگرش هایی در جامعه برای خانواده دوراهی را به وجود آورده است که به بروز مسائل اجتماعی منجر شده است.

*موانع اقتصادی
از مهمترین موانع اشتغال زنان کار بدون مزد در خانه است که ساعت ها وقت خود را بدون دریافت مزد، صرف نظم و تعدیل و اجرای مسئولیت های خانوادگی می کنند. اشتغال زنان در خانه به نوعی درآمد پنهان و نامرئی است.
هرچند به زنان پولی پرداخت نمی شود،ولیکن پولی به جیب خانواده می رود تا برای رفاه همه خرج شود.
بر این اساس باید کوشش های بیشتری صورت گیرد تا کار خانه داری زنان به مثابه کاری که نقش مستقیم در اقتصاد پولی کشور و درآمد خانوار دارد، شناخته شود.
این امر با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از زنان جامعه را خانه داران تشکیل می دهند، در جهت زدودن باورهای غلط فرهنگی نسبت به کارهای خانگی و منزلت زنان و همچنین از لحاظ رشد و امنیت روانی و حقوقی و اقتصادی زنان خانه دار و به خصوص از نظر تربیت فرزندان قابل توجه و حائز اهمیت است.
از دیگر موانع اقتصادی، اختلاف سطح دستمزدهاست که به میزان فعالیت اشتغالی که زنان، هم پای مردان، در جامعه دارند تبعیض بسیاری در پرداخت دستمزدها وجود دارد.
همچنین در تعدیل ساختار اشتغال در دولتی و غیردولتی، این ساختار ابتدا متوجه زنان است و حتی زنان برای اداره خانواده ممکن است به صورت نامرئی فعالیت هایی را انجام دهند. به علاوه، مردان بیشتر به صورت تمام وقت کار و منفعت بیش تری نیز کسب می کنند.

از دیگر موانع، نوع مشاغل است. بیشتر زنان دارای مشاغل زنانه هستند. این مشاغل به دلیل هجوم زنان و تعداد افزایش کارگران نسبت به سایر مشاغل از سطح دستمزد پایین تری برخوردار هستند و حتی به دلایل خاصی چون بحران اقتصادی، معمولاً کار را می توان تعطیل کرد و زنان را از کار اخراج کرد.
زنان به طور بی سابقه ای در مشاغلی که مکان آنها بیرون از حومه شهر قرار دارد، فعالیت می کنند یا
بیشتر در مکان های خدماتی ساعات متمادی فعالیت می کنند و اصلاً درآمدشان مشخص نیست و آینده شغلی و استخدامشان ناپایدار و غیر قابل پیش بینی است.

بنا بر آنچه گفته شد؛ بعضى هنوز بر این باورند که زنان توانایى و شایستگى انجام مشاغل را ندارند و به سبب انعطاف‏ پذیرى و روح حساسى که دارند، در به کارگیرى قدرت و انجام مشاغل گوناگون، از ضعف و ناتوانى برخوردارند. زنان جامعه ما در انجام مشاغل بزرگ و مدیریت‏ هاى کلان موفقیت‏ هایى کسب کرده ‏اند. گرچه هنوز به اعتبار و ارزش واقعى خود نرسیده‏ اند، اما راه را براى پیمودن و رسیدن به موفقیت پیدا کرده‏ اند.

هنوز هم گروهى هستند که کار را در درجه اوّل حق مرد مى‏ دانند و کارهاى پیش پا افتاده و ساده، یا کارهاى انجام‏ پذیر در خانه را براى زنان مناسب مى‏ بینند.

علی رغم اینکه زنان از محیط بسته اندرونى جدا شده‏ اند، چنین تفکرى چه پیامدهایى خواهد داشت؟

وقتى مى‏ دانیم شرکت ‏ها، تعاونى‏ ها، کارگاه ها و کارخانه ‏ها، هنوز برنامه صحیحى براى استخدام بانوان ندارند، حتى آنها را به صورت موقت به کار مى ‏گیرند، تا در صورت لزوم قادر به اخراجِ آنها باشند، چه پیشرفتى را مى‏ شود انتظار داشت؟!

آیا کافى است که فقط زمینه تحصیل زنان و دختران را فراهم کنیم تا چند سالى با مشکلات دست و پنجه نرم کنند، سپس به بازار کار وارد شوند، آن هم بازارى که هیچ کالاى مورد استفاده ‏اى برایشان ندارد؟!

 

– مهدیه ملک شیخی تحلیلگر مسائل اجتماعی

برچسب ها:چرا زنان همواره در دوراهی اشتغال و خانه داری سر درگم هستند, حوزه عمومی جامعه, زنان خانه دار, زنان موجودات ضعیفی هستند, مادران شاغل, موانع اشتغال زنان